A luz do teu saber é sempre nomear.
Ignoras o que fala alén da claridade. 

As lâmpadas que prenden, as nítidas lanternas
Son sempre o teu emblema, erguidos estandartes. 

Se calan es ti que calas.
Se choran es ti que choras. 

E a luz que bebe a fraga proxecta sobre o mundo 
Os códigos das rosas, o marco dos espellos,
A fama e a lección dos castiñeiros. 

Nin me abandonarás nunca,
Sombra que sempre me asombras 

Cantabas na terraza o enteiro repertorio de Simon & Garfunkel. 

Sorrisos dos turistas, aplausos e moedas. 
Dominio instrumental e excelencia vocálica. 

Agás a Ponte, 
Nunca mellor dita, 
Sobre auga atormentada. 

Comezabas no piano, 
A voz que se aventura,
O silencio da emoción do público entregado. 
A brisa do verán deixándose sentir
En blusas e camisas, 
Mais ao chegar á “silver girl”,
A rapariga de prata, 
O coro de beodos, viúvos e solteiros,
Acentos moi diversos,
Australias, Canadás, Nebraskas, Alabamas,
Atronaba por enriba. 
Melancólico orfeón de rota humanidade.

Eu andaba por alí. 
Sorrías ao mirarme. 
Deixabas escorrer 
Dos ollos unha bágoa
Ao tempo de intuír 
Nas voces e nos ecos 
A incerta refracción 
Da dor que supuraba. 

Porque o corazón xamais se entrega todo, dicías. 
Só se empresta de cando en cando.

Alberte Santos Ledo, A muller de lona, Ed. Laiovento, 2022

Un ninguén, empregado nun aparcamento, hábil no manexo e ordenación de vehículos (e velaí un dos núcleos temáticos), procede a pór orde na propia existencia, dilatada entre unha noiva e unha amante, escribindo sendas cartas de despedida, antes de resolver cal será a beneficiaria do seu adeus, decisión que tomará por sorteo, por azar, (e velaí outro dos núcleos temáticos).

Polo medio, entre as fantasmas da unha e da outra, cóase a imaxe dunha modelo publicitaria que ocupa un valado, visible desde o parking: a muller de lona. O discurso atende sobre todo ao diálogo con esas tres imaxes, diálogo no que se vai producindo, pouco e pouco, o tecido textual da novela. Ese Eu, como significante dun suxeito suxeitado pola enunciación, saca á luz o seu síntoma, que non é outro, que non pode ser outro, que o da soidade, obrigado a lidiar cos seus fantasmas, obxectos enfrontados que lle devolven a propia suxeitividade.

Aínda que ao principio a noiva e a amante parecen ser o centro do litixio, ao pouco, a modelo publicitaria, á que non trata máis que como espetador e consumidor, vai gañando peso e intensidade. Sabe cousas dela, coñece o seu nome real, e calcula poder integrala dentro do propio imaxinario nun exercicio máis de equilibrio, de ponderación, de traballador xa antigo dunha empresa ao que queren ascender desde a posición de vixilante á de supervisor.

Así se traza esta traxedia de interior que dilucida o conflito entre o individuo, moral e ético e social, de raíz cartesiana, asentado sobre o cogito ergo sum, e o suxeito, escindido entre o azar da súa inconciencia e a gramática do nome do pai, que nos devolve á humanidade e á raíz non mesurable, non cuantificable. E así este conflito entre mesura, na empresa, na contabilidade, na economía, no planificable, e desmesura do goce, da arte, da revolución, do amor.

E todo escrito como un diálogo que abranxe os vinteoito días do mes de febreiro e os vinteoito capítulos de que consta a novela.

Estamos perante un exercicio que ten que ver co xerme existencialista da novela contemporánea. Esa maneira de afrontar o texto do romance como espazo para o pensamento, como campo no que debuxar todo canto de teórico pode figurar na ficción. E isto non porque o texto asuma condicións que non lle corresponden, aventurándose polos camiños da teoría e da especulación, senón porque das propias redes de feitos, acontecementos e personaxes que se urden van derivándose circunstancias que animan a pensar, a supor, a considerar que, alén das palabras propias da novela, existe outro discurso, outra enunciación que está a ter lugar na conciencia dos lectores e que inclina ao pensamento. Un modelo de novela que esixe un dominio lingüístico e retórico importante, por máis que na presente edición sexan visibles aspectos mellorables en canto a grallas e erros que, por veces, desvirtúan o conxunto.

Penso mentres leo naquel lema inesquecible de Lacan a propósito do amor: “Amar é dar o que non tes a alguén que non é”. A imaxe dun rostro e dun corpo sobre a lona dun valo publicitario.

Xavier Queipo, Final Feliz, Xerais Narrativa, Vigo, 2022

Once relatos que se poden ler como unidade toda vez que a voz enunciativa procura certa conxunción das historias polo ton continuado e a perspectiva cara aos asuntos relatados. Isto apunta a unha enunciación que asume papel protagonista (mirade o que vivín ou soñei e agora evoco) e lévanos a pensar na inestabilidade dos xéneros narrativos, sobre todo cando se confrontan entre si e é o propio obxecto libro, o volumen que os recolle, quen establece finalmente esa unidade. Cal é o estatuto ontolóxico da novela e do relato, en que medida unha novela non é unha colección de relatos ou en que medida unha colección de relatos, como pode ser o caso, non apunta á suposición dunha novela, por máis que esta fique na opacidade, sen darse a ver ou desvelarse.

Así, o conxunto obedece a un continuum do percurso imaxinario do autor, unha especie de axenda fabuladora en que se foron anotando, mesturadas por veces nun torbeliño onírico, lembranzas, fantasías, crónicas, desexos frustrados, sombras percibidas ao lonxe, voces escoitadas ao pasar. Queipo narra historias que ás veces son detalles, matices, peculiaridades da existencia, e fía a solidez do seu relato non tanto ao plano ficcional, moitas veces suxerido, deixado en suspenso para elaboración do lectorado, como ao plano da dicción, onde unha mestría na expresión contribúe a despexar os momentos ficcionalmente máis fráxiles.

Once relatos que se poden ler como unha introdución seguida de cinco pares temáticos, como se cada conto par tivese o seu reflexo no seguinte impar, mesmo como unha variación, unha reescrita. Así os motivos do encontro dos amantes, en circunstancias de bondade ou certamente tráxicas, a dominación sexual, non exenta de ironía e comicidade, as biografías de mariñeiros, entre a épica e a melancolía, as anécdotas de médicos principiantes, historias situadas en países do leste (Kiev, Sofía).

Queipo narra con deleite e agrado do que conta, non se evade pola complexidade ou a simpleza do acontecido, como se de fondo unha voz nos susurrase: isto é o que hai. Botando sempre man da distancia como raíz do mítico, no tempo e no espazo. Personaxes en circunstancias espaciais ou temporais extremas. A pesca en Terranova, unha reunión política en Kiev, un punkie sumiso nunha procesión de Semana Santa, o asistente dun psiquiatra rural que visita tolos en casas perdidas.

Sendo este un volume que merece ser considerado, toda vez que nel se dan cita atributos que foron definindo ao longo dos anos un periplo de centos de páxinas de narrativa impecable, a viaxe e a perspectiva errante, personaxes singulares, unha galeguidade sen límite mergullada nos vaivéns do mundo e da globalización, agardamos de Queipo e da súa madurez definitiva como escritor esoutro froito imposible que nos levaría a considerar que, como no refrán popular, sabe máis o demo por vello que por demo.

O contraste entre a beleza natural da contorna de Vigo e a realidade ruín das súas rúas e estafermos evidencia o conflito social dunha cidade agónica (a agonía era en Grecia a loita, o litixio), rexida desde a noite dos tempos por unha oligarquía local depredadora e inculta, incapaz de calcular o valor simbólico dos obxectos e a súa proxección no tempo e na historia. Unha oligarquía colonial e residente que obtivo no estafermo, aínda non derrubado, da illa de Toralla o seu maior logro ético-estético, por non mencionarmos outras numerosas “preciosidades”. A lixeireza con que se acometen modificacións importantes no aspecto da cidade sen térense en conta as consecuencias poéticas é signo da falta de altura de miras, da covardía dos seus dirixentes, empeñados en vitorias de inmediato rendemento electoral e faltos da envergadura dunha ollada que vaia máis alá da corrupta actualidade. 
Por sorte, o sol non deixou de porse en todos estes anos, por máis que a cidade foi tapando, un tras outro, os lugares desde os que se ofrecía unha perspectiva impresionante da ría e do solpor. O último, Vía Norte, onde un novo centro comercial velou cunha planta de instalacións e aparellos para o lecer do persoal as antigas e prezadas vistas. O próximo, malia as protestas continuadas dos veciños, o Paseo de Afonso. Por non falarmos da inmensa trola que foi o Abrir Vigo ao Mar. 
Propoño un proxecto internacional, que, en inglés, se podería denominar SUNSET CITY, que vertebre todas as cidades do mundo que poidan presumir da fermosura dos seus solpores. Esa nova institución, promovida desde os organismos locais de Turismo, velaría e lexislaría pola conservación das vistas actuais e promovería un premio anual denominado SUNSET CITY INTERNATIONAL AWARD. Anda que non virían visitantes. 
Contra as bombillas de Caballero as luces do solpor.

A história do fío de Ariadna é a historia de Occidente. Un relato que ten que ver con perdas e extravíos, procura de saídas, lapsos e ausencias, mais, sobre todo, ten que ver coa linguaxe. Teseo encontra o cabo dun fío do que tirar. Metaforicamente unha palabra coa que entrar na cadea significante. Que é como encontrar un camiño. E, a partir de aí, de horizonte en horizonte, de palabra en palabra, vagando e divagando. 

Lacan, relendo a Freud, viu que coincidían o Edipo, a adquisición da linguaxe e o estadio do espello. Ese momento en que os mociños descobren a súa integridade física e declaran a independencia, mal que lles pese, da teta nutricia. Que as palabras que, curiosamente, dan conta do mundo non son, porén, o mundo. E velaí o fío de Ariadna. 

Teseo, como todos nós, sálvase por unha palabra que conduce a todas as outras palabras. “Unha palabra túa abondará para sandarme”. 

Seica un coñecido, que enfermou e morreu hai uns anos, pediu ser enterrado xunto ao seu teléfono móbil. E seica outro coñecido, que soubo do caso, moi afectado polo falecemento, envioulle mensaxes ao celular durante uns días, supoño que os que durou a carga da batería do aparello. Logo, necesariamente, interrompeu a emisión. 

Mais, pasados uns meses, como queira que non borrara o número de contacto, renovou a tentativa de coloquio. E, para a súa sorpresa, si que obtivo resposta. Podería alongar a historia con detalles, facer máis dilatado o enredo. 

O curioso do caso é que a persoa que contestaba obedecía ao nome de Ariadna. 

Un novo celular, un ton de voz distinto, outro individuo. Un mesmo labirinto. 

Malamente seremos un vestixio,

un rastro que ficou,

un sinal,

unha pisada.

Grafamos e imprimimos

contra o tempo e contra a Historia,

como se Chronos non fose

depredador de indicios e evidencias,

de trazos e de liñas,

capaz de derrubar,

vencer e dominar en todos os litixios,

rivais e opositores,

desafectos e adversarios,

demo e Lucifer e príncipe das tebras.

Malamente ficará

de nós algún aviso,

por máis que inda teimemos no imposible,

fotos, filmes, músicas,

cancións, relatos, mirabilia.

a borra do seu sangue a cada paso.

E quen nos vai valer, Terra de Montes;

quen mirará por nós, xardín do esquecemento;

quen virá nos gorentar, viño do olvido.

Episodio era, no teatro helénico, o que mediaba entre cada unha das intervencións do coro. Concepto, pois, de índole narratolóxica que remite ao plano sintagmático e metonímico. A luz, que é tempo, estampa na instantánea un espectro que remite ao plano paradigmático e metafórico. E velaí a fotografía, o estampado de luz. Un anaco do visible, análogo doutros anacos.

Anxo Angueira, Palmeiras, piueiros, Chan da pólvora, 2022. 

A poesía é un espazo de interior que linda con catro poderosos veciños. O pensamento e o sentimento, ao norte e ao sur, a pintura e a música, a leste e a oeste. A principios do S. XX un movemento de traslación levou a poesía musical e sentimental cara aos lindes da pintura e o pensamento. Na tradición poética galega Manel Antonio converteuse na figura desa viraxe. O seu célebra poema “Lied Ohne Wörte” (Canción sen palabras) recuperaba a célebre “Cántiga” de Manuel Curros Enríquez para presentarnos entón un amante navegante que apelaba a unha namorada “tan cursi polo xardín” dicíndolle que “outra noite pensarei en ti”. O antisentimentalismo pictoricista afastou a poesía anterior, con Cabanillas como máxima figura, sempre cunha palabra medida e ritmada que apelaba ao sentimento, e conduciu moitas das entón novas tendencias poéticas. O creacionismo e o surrealismo tomaron ese rumbo definido que logo se multiplicou en novos movementos e escolas. Mais sempre con esa dúbida constante que levaba de regreso á musica e ao sentimento. 

Os novos tempos da modernidade ultraliberal conduciron a unha merma da lectura e do tempo dispoñible para a lectura. Lese, cando se le, de xeito moi distinto e, pouco e pouco, vaise producindo un desprazamento cara ao audio-visual, no que a palabra escrita cede o seu lugar como obxecto visual á imaxe fílmica e/ou fotográfica, ao tempo que a palabra falada procura o seu empaste coa música e/ou os artificios sonoros. O audio libro e o vídeo poema son os novos obxectos. Ao tempo que o podcast ocupa unha parte do lugar antes reservado para a información escrita. E este mesmo desprazamento conduciu o poeta cara ao rapsoda. 

Penso que Anxo Angueira é, desde hai xa moitos anos, o noso mellor rapsoda. Un podium que comparte, seguramente, con Silvia Penas, Estíbaliz Espinosa ou Estevo Creus, e no que día a día se advirte unha maior competencia. A súa palabra dita e o seu poder vocal son exemplo de mestría para as novas xeracións de declamación e recitado. Os seus actos poéticos son seguidos ao longo do país por centos de persoas, case como se dunha estrela de rock se tratase. 

Palmeiras, piueiros é unha colección de textos rapsódicos, longos poemas listos para ser interpretados, que apelan constantemente a un sentimentalismo nacional e de clase que os torna ávidos de público numeroso, de celebracións públicas e vindicativas. Mais non por iso significa un regreso ao realismo social, do que en ocasións asoma a antipoesía de Parra, senón que se proxecta nese novo espazo de innovación e habelencia.  

Penso que por moito que a orquestra adquira unha funcionalidade wagneriana, na que un non pode negar beleza nin ser alleo aos numerosos estímulos, a música, que Angueira tamén domina, vai seguir roubándonos o corazón cunhas simples notas de frauta. 

Do necesario exercicio da soidade

distingues a conciencia como voz

e luz no neboeiro,

a lámpada que dura

e volve sempre a ti,

fulgor, entendemento.