O ceo ennegrecido, que atravesan lixeiras unhas nubes de outrora, molde dun espazo afastado e sen determinar, define por contraste a casa solitaria e aínda viva, habitada por xente que non se deixa ver, enfeitada de hedras e xasmíns, albergue e asilo perante o mar incerto, nalgún lugar das rías altas.
Olla para min mentres circulo e invítame ao retrato, no conxunto do tellado, a galería, a balaustrada, atavío da humidade e da humildade. E eu noto a súa mirada, o que evoca mentres paso: revelacións que non distingue do misterio.
Non fai falta botar man dos peiraos abandonados no primeiro lumbrigar do día, ao xeito do verso nerudiano da Canción Desesperada, para entendermos a dimensión solitaria de dársenas e embarcadoiros nos momentos extremos de intemperie, de fríos e humidades. O lugar de Punta Sabbioni, no leste da provincia véneta, disposto contra a cidade e ideal para fuxir, vía marítima, polo Adriático cara abaixo, presenta todas as calidades do mítico e do goce. Desde aquí, só con deixarnos levar polo vento e a ventura, estaremos a un salto de can de Grecia e de Estambul, de Alexandría. Se aínda logo, na edición desta estampa, acrecentamos unha trama de antiguidade para conseguir un aspecto vintage, simulando un documento moito mais afastado no tempo, con vestixios e sinais, e converter a foto nunha chaga, lugar do sedimento, depósito da úlcera e da dor, a imaxe vira en estigma, en cicatriz, e vemos como medra a súa beleza.
Porque a beleza, dixera Rilke e levamos anos repetindo, non é máis que un fragmento do terrible que nos é dado contemplar. E, se a amamos tanto, é porque, serena, rexeita esnaquizarnos.
Ando namorado desde hai tempo da palabra “lanterna”. Evoca para min, desde o interior do idiolecto, esa zona en que os vocábulos están tisnados de existencia, a parte máis escura de Roma, a que os turistas visitan de mañá e que, segundo avanza a xornada, abondonan por un temor estraño.
Seica vén do grego lamptér, que era un facho ou lámpada, por veces fechado nun receptáculo rodeado de vidros reflectantes que aumentaban o claror. E tráeme a miúdo á memoria o verso de Virgilio “ibant obscuri sola sub noctem per umbra”.
Hai, con todo, un episodio estarrecente que evoca Dante na Comedia (Inf. XXVIII): o do famoso trobador occitano Bertram de Born, executado por traizón en Inglaterra, que camiñaba coa cabeza na man como se fose unha lanterna, logo retratado por William Blake e Gustave Doré.
Non hai moito escribín, como complemento a un poema a medio facer:
Pensouse moito tempo que a facultade de lembrar residía organicamente no corazón. Cor, cordis é o étimo que está detrás da palabra recordar, literalmente volver ao corazón. Cando evocamos algo con nitidez e sen medo a errar na evocación dicimos que lembramos “de cor”, como tamén fan na lingua inglesa “by heart” ou na francesa “par coeur”.
O corazón e o seu bater dentro da caixa do peito ou no fluír no sangue polos pulsos estableceu a ligazón entre o corpo e o espírito e foi significante e sintomático. E permitiunos sinalar mudanzas de época co seu ritmo, entre regulado e constante, obxecto da cardioloxía neoclásica e ilustrada, e repentino, nas arritmias da “coraxe”, outra palabra derivada, tan románticas, mentres deixaba de darlle corpo, de incorporar, a memoria para ser lugar do sentimento.
Se o mundo nos resulta inaxintible, malia estar aí connosco dentro, e imposible de reconstruír, inefable, refacer un recordo, algo que nunca foi enteiro, é máis unha tarefa de fabulación, de elocuencia, que de verdadeira arqueoloxía. E esixe un reflexo, un eco, o alimento dunha repetición que nos presenta como fillos das palabras.
E aí estamos: entre un mundo que non se deixa dicir, que non cabe nos vocábulos, e unha gramática que é sempre distancia do mundo. Paradoxos da linguaxe que cala máis que di.
A revista Madrygal publica no seu último número (Vol. 24 2021) esta colaboración miña. Obrigado coma sempre a Ana Acuña polo seu convite e intermediación.
I. Louis Althusser
O importante deste home é que non ten importancia, que sabe que non sabe onde está e que precisa algures para ir. – De onde chegas, forasteiro? – De lonxe.
II.
E sendo numerosas as obras e traballos Que deben adornar a vida anacoreta E moitas as obrigas, enredos e misións Que impón a agricultura e o culto do xardín, Non son, así, menores aquelas que require Das rosas o labor, das silvas o combate
III.
E quen nos vai valer, Terra de Montes? Quen mirará por nós, xardín do esquecemento? Quen virá nos gorentar, viño do olvido?
IV.
Faite vello. Prevalece Sobre os tempos anteriores. Non difundas Os dominios doutra idade. E alimenta Os imperios do saber. Da beleza, Se cabe, máis devoto. E faino todo devagar. Tranquilamente.
V.
Herba do aire, herba do mar, nenúfar e ninfea de grandes follas, floreada de branco e de amarelo, tamén a ti pertenzo, aire da araña e mal de ollo, cálice sagrado do viño e do fermento da uva polo sangue, do tempo, sucesión das cousas como un ciclo, das horas como partes da idade e da existencia, a ti, como estación dos barcos que atravesan os mares como un treito da noite e da distancia, o tempo inda varrendo o po destes altares, a foula e a muíña das ceas sobre a mesa, baixada esta persiana que filtra a claridade da lúa sobre as teclas do piano, divina hortensia embriagadora da luz de medianoite, da noite cos seus hábitos de voda, esponsal da escuridade sen vestido nupcial, do tálamo con máscaras escuras, as dúas apalpando o pálpito da sombra, a noite, a media noite.
VI.
E cumprirás o teu destino de ruína E serás corpo canso, Esp’ranza derrotada, Espello do fracaso, Unha borra que ficou do viño consumido, Da cera derretida, Un vestixio, Refugallo Dun antigo vivir, Desperdicio, Varredura.
VII.
Venderei a miña alma A quen me dea tres castelos: Un para os menceres e a mañá, Outro para as tardes e o solpor, E o máis difícil, derradeiro, Aquel para as noitadas de invernía. Non precisan ser moi grandes. Mesmo abonda Con que teñan unha torre, unha bandeira, Unha ponte levadiza.
VIII.
Estes ollos non encontran acomodo. Nin quietude, nin letargo, nin sopor Dan amparo ao seu afán, Sosego ao seu tumulto. Pola noite nas raíces do rostro Hai enxamio e fervedoiros A empurrárenme a pel, A alongárenme as pregas, Estas minguas e curvas Como froito dos anos, O debuxo que trazaron as idades. Son as néboas dos camiños percorridos. Son as lamas doutras chuvias e poeiras. Son o son doutras galernas. Non hai rostro verdadeiro. Todo esconde o que lle pasa.
IX.
Prendo agora nesta aperta Aquel neno que fun. É abrazo de aloumiño, Un aceno de reunión, Un amparo, un acubillo. Suxeito ese suxeito que crecía, Semente a esparexer brotes e canos, Cadullos e cardos, coios e terróns, E abrázome aceptándoo. Ben sei que mesmo apreixo Aquel que inda non era E o que logo non foi. Substancia do posible e do imposible. Regreso deste xeito ao vello neno. Ingresa para sempre o neno vello.
X.
Divina hortensia embriagadora da luz de medianoite, cálice sagrado do viño e do fermento das uvas polo sangue, herba do aire, herba do mar, nenúfar e ninfea de grandes follas, floreada de branco e de amarelo,
e quen nos vai valer, Terra de Montes? Quen mirará por nós, xardín do esquecemento? Quen virá nos gorentar, viño do olvido?
XI.
Dos nomes que habitei No curso dos meus anos, Nomes como casas, residencias, Albergues, campamentos, Foron músico e poeta aqueles que acolleron Con grandes agarimos e bondades Os corpos desolados. O músico que viña da estirpe e da raíz, Poeta como asombro e ladaíña. Músicos aqueles que senten devalar O tempo como un sopro, o pálpito, o bater Do espazo contra a caixa do misterio. Poetas os que chegan de noite a unha lanterna e dan en acender os días derrubados.
XII.
Longos anos trasladei o meu corpo por ocasos Por tormentas e venturas Procurando un non sei que de lugares e horizontes. Era algo sen obxecto, Unha especie de substancia, A chamada radical da raíz ou do destino. E así celebro agora o rito do lugar, O cántico da nube e da presenza, Da herba que acariña as plantas dos meus pés, Dos froitos que aprodecen pola terra, E teimo en entregarme á chuvia que se achega, Ao círculo e ao ciclo, Á roda na que xiran os imperios do tempo. E é na luz que lle abre paso Á beleza da ruína Onde viven amparadas A piedade, a compaixón, Oh bébeda de hortensias e flor de laranxeira.
Lembraba, sen saber por que, uns anxiños que vira cando neno.
A biografía, díxose, é o deitado da existencia no leito das palabras, facerse interpretar por signos compartidos na boca dos outros.
Unha tras outra foran chegando á conciencia do soñador as imaxes que pensaba eran resumo da súa vida. Mais o vivido, reparou, non pode ter breviarios porque a existencia é sempre intensidade. E, cando os anos, as décadas, os lustros, se resumen, sobrevén a morte, que non é mais que un extracto, unha pasaxe.
A biografía precisa do falecer, argüíu. Porque só o óbito deixa o obxecto rematado. Podemos tentar o relato de experiencias da vida, dunha época determinada, dun ciclo vital máis ou menos definido, dunha etapa, dunha fase, mais a biografía precisa dun acabamento. E, sobre todo, dunha voz que, dalgún xeito, se dea por consumida, un hálito espectral a falar desde fóra.
E esoutro punto de vista, esa óptica distinta, só pode ser a linguaxe. Porque facer biografía, repetiuse, é separar o vivido do dito, o existente do escrito. E comprender que esa fenda é definitivamente intransitable.
E lembraba, sen saber por que, uns anxiños que vira cando neno.
Así a recapitulación do que foi a existencia precisa esa mirada desde o alén, desde esa perspectiva que xa non é a do existente e mortal, senón a da eternidade que reside nos idiomas.
E seguía a pensar, sen saber por que, nos anxiños que vira cando neno.
O Ximnasio de Academo 