Que sentido ten facer un blog en verso.

A idea xorde ao ver os outros blogs que se elaboran no país, moitos deles encomiables, moitos centrados na poesía. Pensei que sería unha maneira de pór toda a miña obra poética en liña, á disposición de quen a queira ler ou consultar. E, ao mesmo tempo, aproveitar para darlle un repaso, para reescribirme. Cada vez que publicas un poema, aínda que sexa pertencente a un libro xa vello, ese poema volve pertencerche. Reeditar é unha maneira de evitar o estrañamento que rematan por producirche os propios textos, que ameazan con non ser teus, aínda que leven o teu nome. Porque esa é a angustia que pesa sobre o poeta, sobre todo poeta, erguerte unha mañá e descubrir que aqueles textos que pensabas como teus, xa non o son. Voaron. E agora podes lerte como les a calquera outro poeta, coa mesma sensación de distanciamento e estrañeza.

Os poemas que un escribiu e non lembra de quen son? A quen lle pertencen cando os les e non sabes que foron escritos por ti? Pois a ese Outro que é o que enuncia todos os discursos, o que fala, en definitiva, a través da linguaxe. O poeta afánase en recluílos, en telos presos, mais eles, antes ou despois, libéranse. O seu destino é a liberdade.

Iso apunta á idea de que os poemas queren liberdade e que só che pertencen durante un tempo.

Efectivamente. Esa é a nosa relación coa linguaxe. Unha relación temporal. Empezando porque a palabra é tempo. Non existe no espazo, nin sequera cando está escrita, que é unha maneira de espacializala. Por iso nada do que dicimos permanece. Porque dicir é unha forma de devir e no devir non hai máis que acontecementos. Nada que se deteña e permaneza. O espazo foi sempre unha ilusión de estatismo, de inmobilidade. Cando precisamos parar, contemplamos paisaxes, ollamos o ceo, o mar, un val, un río, entidades que poidan ser percibidas como constantes ao longo dun tempo determinado, uns anos, unha vida. Percibimos o espazo como o contrario do tempo. Mais iso non é máis que unha ilusión. O mesmo acontece coa palabra convertida en espazo, a través da escrita. Así que á palabra tócalle voar, esvaecerse. Ademais, un día morremos e os poemas fican aí, palabras amoreadas que xa non poden rectificarse nin reconstruírse, a non ser que muden de autor. E iso en definitiva é o que facemos: reconstruír os textos dos que nos precederon, pensando que, ao facelo, van tornarse da nosa propiedade. Mais eles antes ou despois reclaman o seu albedrío, a súa pertenza á linguaxe.

Dá a impresión de que estás a falar, tamén, doutras cousas.

En parte si, porque é evidente que a nosa relación cun espazo fixo tornouse necesaria unha vez comezada a revolución do neolítico, a sedentarización, a agricultura e todo iso. Precisamos apropiarnos de espazos para asegurar a nosa subsistencia, ter ben vixiada a propiedade, o terreo. A permanencia converteuse daquela nunha ilusión, acaso unha das ilusións máis difíciles de desenmascarar. Fixemos nacións, que son a ilusión de que aquel espazo en que naciches ten unha entidade atemporal, fóra do devir. Apropiámonos dos espazos e pelexamos polos espazos. Puxemos fronteiras, muros, valados, portas, alfándegas. A idea dun mundo para todos choca coa necesidade de subsistir, de ter unha casa, un acubillo. Iso convértese en perda nos casos como o de Galicia, que é unha nación desposuída. Por iso temos saudade, melancolía dunha perda imaxinaria. Gozamos soñando que perdemos o que nunca tivemos. Deixaremos de ter saudade cando teñamos unha República Independente. Mentres tanto estamos condenados. Isto non se cura con falsidades nin con cinismos.

Pero iso foi cambiando, non?

Si e non. Os da miña xeración precisamos viaxar para encontrar Galicia, porque a liberdade segue a ser a amplitude do espazo. A Galicia Ceibe resultou ser encontrada en Italia, en Francia, en Alemaña. Alí estaba a Galicia que non puido ser, pero que aínda podería ser. E aí tamén tivemos claro que Galicia é unha idea, un proxecto. Ninguén pensa na liberdade como tempo, senón como espazo. A reclusión e a prisión empréganse como os castigos máis severos, que son castigos espaciais. Os castigos temporais carecen desa severidade senón son tamén espaciais, agás no caso da pena de morte. Hai, por tanto, unha liberdade de espazo, que resulta hoxe impracticable. Ninguén pode moverse con enteira liberdade. En todas partes hai portas e fechaduras. Mais eu creo que a poesía sinala outra liberdade, a liberdade do tempo. O poeta libera as palabras, das que se apropia durante un tempo, para logo deixalas ser, sen poder evitar que emane delas a súa entidade profunda de linguaxe. Os galegos temos unha expresión sublime, nese sentido: falar non ten cancelas.

Por iso os poetas son errantes e vagabundos? Porque o seu falar non ten cancelas?

A idea do poeta como buscador desa liberdade espacial da que falamos creo que resulta errada. Pode ter sentido nalgúns casos, mais sempre cando o espazo se converte nun signo doutra cousa. Rimbaud en África, por exemplo. Lord Byron en Grecia. Wiltmann atravesando América. Pondal en Bergantiños. Por outra banda, a liberdade en termos de tempo ten moito que ver co xúbilo e coa esperanza. Creo que a alegría é a expresión máxima desa liberdade. E a culpa, o sentimento da culpa, sería a negación desa liberdade no tempo. O castigo máis duro, sen dúbida.

Pero eu creo que os poetas si teñen cancelas: unha delas, a súa lingua. Son fillos dela. “A minha pátria é a língua portuguesa”, dixo Pessoa.

E que sentido ten facerse unha entrevista a si mesmo?

Sempre me fascinou ese método enunciativo, que explicamos os profesores de literatura e que se manexa tanto na poesía, denominado imaxe no espello. Creo que é a mellor expresión diso que denominamos heteroglosia e dialoxía, por manexarmos os termos de Bahktin. Isto é, en primeiro lugar que, cando falamos, non podemos deixar de oír as voces dos outros e, en segundo lugar, que todo falar é, tamén e necesariamente, un diálogo, unha posta en relación do discurso propio con todos os discursos posibles. Por iso creo que o xénero da autoentrevista, e o método da imaxe no espello, non son máis que a demostración de como a lingua nos supera e de que non somos nós os que a falamos, senón que é ela a que nos fala.

O poeta sería aquel que escoita a música da lingua?

Efectivamente. Por iso hai extraordinarios poetas de todo tipo. Persoas con formacións moi variadas, con ideoloxías diversas, con estéticas contrarias. Mais todos elas teñen en común o feito de deitárense a escoitar a música do idioma. E para iso non fai falta máis que estar no mundo. Trátase, en todo caso, dunha determinada maneira de escoitar. Teríamos que empregar ese cultismo da medicina: auscultar. Auscultar a música da lingua. Como se fósemos cardiólogos. O poeta como cardiólogo do idioma.