Cando un se detén a ler polo miúdo obras clásicas, pertencentes aos primeiros períodos, descobre unha estrañeza inquietante que non ten tanto que ver co que se nos conta nin coa forma en que se nos conta senón que pertence ao que poderíamos denominar estatuto da mirada. Quen se ocupa de contar non é alguén, no sentido que ese “alguén” poida ter no mundo contemporáneo, senón unha voz que actúa como delegada da propia lingua.

Quen fala é a fala e do que se fala é do imaxinario da comunidade. Non hai un Eu implicado na promoción do discurso, nin un individuo que se xogue o prestixio, defendendo a causa que se relata. Hai, simplemente, unha literatura de base, un relato e un canto radical, de raíz, que amañecen como arte necesaria.

Existisen ou non os Homeros e as Safos, o certo é que o tempo clásico aínda non construíra nin a noción cartesiana de individuo nin a noción kantiana de persoa nin o descendente decimonónico do Eu, finalmente asasinado como un Laio calquera polo Suxeito freudiano, escindido desde o inicio, como Edipo, entre o consciente e o inconsciente.

Vén isto a explicar que a nosa relación co literario, en tanto que lectautores, en tanto que suxeitos agachados por debaixo da autoría, parte sempre dunha escolla. Debemos optar por sermos individuos, persoas, eus ou suxeitos. E esta escolla inicial vai ser decisiva, non só no produto literario resultante e no seu excedente de “realidade”, senón no relato que caiba, no sucesivo, elaborar como autoría.

Na novela moralista e ruín, cifrada desde o inicio como variación dun catecismo, non caben os Ulises e os Hamlets, nin os Edipos e os Quixotes. Porque o modelo de suxeito é sempre o individuo cartesiano, un suxeito aínda non escindido entre consciente e inconsciente, e que responde ao Ego do cogito ergo sum. Un Ego que se pensa pensando e que precisa da “realidade”, producindo sen cesar “realidade”. A literatura como medio de produción da “realidade”, construción ideoloxizada do Real inefable. Mais a literatura, xa sabemos, pertence ao reino dos soños.

É condición do (d)escritor unha indispensable disciplina na tarefa. En primeiro lugar debe observar as regras básicas de toda ficción: o espazo e o tempo. Quere dicirse que non hai pensamento nin sentimento nin imaxe que poida ser concibido fóra desa cuádruple coordenada: o longo, o largo e o fondo do espazo e o devir do tempo. Podemos elidir a súa presenza no discurso, mais debemos saber que dun xeito ou doutro sempre andarán por aí.

Así que non temamos situar dentro do espazo e do tempo calquera das entidades que dean forma ao noso discurso, sexan feitos, acontecementos ou personaxes. Porque hai catro preguntas que debe contestar toda ficción: que pasa, onde e cando pasa e a quen lle pasa.

Nos textos que carezan de personaxe como obxecto haberá que sinalar que o carácter do obxecto foi trasladado ao suxeito que enuncia, que dita o seu relato. De tal maneira que implicada na resposta á pregunta “a quen lle pasa” temos outra interrogación crucial: “quen o conta”. A quinta das preguntas que debemos considerar. E que está tamén intimamente ligada á sexta e final: “como o conta”.

Consideramos, por tanto, que en todo relato hai dúas partes implicadas, como as dúas caras da mesma moeda, os dous rostros de Xano, o deus de xaneiro e da xanela: a ficción e a dicción. A primeira consta de catro inquisicións. A segunda, de dúas.

Relatar, contar, son formas de ordenar o mundo, de procurar e encontrar aquilo que de racional poida ter o real. Admirable a palabra relatar, re-latar, con ese tema do fero, tuli, latum, tan infrecuente. De maneira que, cando conto, ordeno as cousas, e, cando relato, tamén as ordeno mais agora dun xeito máis visual e espacial. O conto alude á disposición cronolóxica e o relato á disposición tópica. Numero para ordenar. Ordeno para numerar. E ordenando e numerando supoño a disposición racional do mundo. O real é racional, dixera Hegel. A realidade, por tanto, non é máis que un dos relatos posibles. Máis un relato entre os infindos que aínda quedan por contar. Dar conta do devir. Dar conta da existencia. O conflito da existencia. A espiral do devir.