Manuel Vilanova, Un banco na Gran Vía, Ir Indo Ed., Vigo, 2016, 15€

Comentaba non hai moito, nun acto ao que fun convidado, que os poetas non saben (non sabemos) que é a poesía e por iso escriben (escribimos) tanto: para tentar averigualo. Mais que, en todo caso, trátase dun negocio (un non ocio) do imposible.

Lendo a Manuel Vilanova, no seu último libro, Un banco na Gran Vía, un impresionante volume de máis de cincocentas páxinas, con douscentos cincuenta e seis poemas, un pregúntase como se pode dar semellante fluír de palabra poética, a que obedece, ou que procura. E a única resposta que se me ocorre é a que acabo de dar: o negocio do imposible.

Lembremos aquel famoso graffiti do París do 68 “Sexamos realistas. Pidamos o imposible”. E mesturémolo coa afirmación dos románticos alemáns de que “a poesía é o único real”. Intúo que desa combinación, entre unha poesía que se concibe como a única realidade e dun realismo que procura o imposible, xorde este fervor entusiasta pola palabra poética que posúe Manuel Vilanova, un exemplo certamente desusado.

Creo que Manuel Vilanova é, xa desde hai moitos anos, o poeta galego que máis poemas escribiu de todos os tempos. E para que non haxa posibilidade de equívocos direi que, como Manuel Vilanova fai sempre ou case sempre poemas maxistrais, moi particulares e persoais, iso si, mais maxistrais, debo concluír que Manuel Vilanova é un dos nosos poetas maiores de toda época e lugar.

Tentarei explicalo doutro modo. Agora a partir dunha frase de Hegel: “o Real é racional”. Á que poderíamos engadir aínda aquilo de que o racional é numérico. E engadiría aínda outra frase de Hegel para explicar a arte: “a presenza do infinito no finito”. Pois ben, o poema é finito, é real, e hai no seu interior unha presenza misteriosa do número. No ritmo, na métrica, nos paralelismos, nas isotopías, nos mil e un xogos malabares que o trobador (tropatore, o que sabe de tropos) pode exercitar. Mais o certo é que, se hai algo que caracterice o poema, ese algo é, xustamente, a presenza do infinito.

Se ante dixen que o que caracteriza a poesía de Manuel Vilanova é ese pulsión do imposible, esa cobiza do imposible, agora debería de engadir que a esa cobiza deberíamos sumar outra característica: o tesouro do infinito.

Estamos perante un libro que continúa na liña dun estilo que non variou moito desde aquel fabuloso E direivos eu do mister das cobras, de 1980, seguido despois por A lenda dos árbores de prata, de 1985, e A Esmeralda Branca, de 2006, e que constitúen, xunto con este que estamos a comentar, a tetraloxía vilanoviana, un impresionante macrotexto que alguén debería comezar a considerar porque se trata, insisto, dunha máis elaboradas obras que se teñan escrito nunca en lingua galega.

Manuel leva a cabo un percorrido pola conciencia que é tamén un percorrido pola linguaxe, nunha lección extraordinaria de manexo e de coñecemento do seu idioma, dos dous idiomas nos que se escribe. A longura dos seus versículos, a longura dos seus poemas, non nos conduce ao fárrago, no sentido de cúmulo de ideas ou expresións confusas, inconexas ou superfluas, dunha morea de cousas desordenadas. Antes ben. En todo isto hai unha procura de sentido, de orde, unha orde que parte da gramática mais que está alén da gramática ou, en todo caso, nunha gramática que está aínda por construír.

O conxunto ten un aquel orínico, como o teñen todos os percorridos de conciencia, mais tamén de ladaíña, de salmo sen fin, no que van asomando como pequenos penedos polo mar sinfónico e misterioso, algunhas áncoras que nos fixan a espazos referenciais. Ben do ámbito persoal do autor, Vigo, o Miño, Barbantes. Ben do mundo da súa extensa cultura. Aparecen polo medio unha tal Leliadoura, O Grial, Perceval, Morgana, Dante, Virxilio, Beatrice, os Alquimistas, o taboleiro de xadrez, a Roda da Fortuna, un exército enteiro de símbolos e referencias. Non direi que Manuel Vilanova sexa ou queira ser un profeta. Mais si direi que é un evanxelista.

Unha voz lírica que olla desde un banco o ir e vir do mundo e da xente que pasa, no relato do noso carácter transitorio, cun fío de memorias e de impactos de luz sobre a conciencia, unha vez no mundo dos soños e das ficcións literarias, outra vez na versión máis actual do mundo que vivimos. Fragmentación, kaleidoscopio da mirada e da lembranza, referencias librescas ou sentimentais, ecos e reflexos da historia. Unha saudade explícita e cultivada, o misterio do porvir, a sombra da morte.

Non hai camiño da poesía contemporánea que non fose transitado por Manuel Vilanova neste seu canto monumental que dura xa varias décadas. Por fortuna, Manuel Vilanova é máis que un autor. Tamén é un home, como todos, dolorido polo peso da fado e da continxencia. É na conciencia dese home onde agroma esta poesía.

A crítica raquítica deste país non se vai facer eco desta obra e deste poeta, infelizmente. Mais unha vez, a literatura, literatura de verdade, camiña por unha senda que non ten nada que ver coa frivolidade, o poder e o postureo.

Benvidos sexan os poetas. Benvidos coa súa teima do imposible e do infinito.

Threnoi, de Xavier Seoane

Ed. Reino de Cordelia, Edición bilingüe, castelán-galego, Madrid, 2016, 10,93€

Xavier Seoane (A Coruña, 1954) é un dos grandes poetas galegos da Xeración dos 80. Autor dunha profusa obra, que atinxe, fundamentalmente, a poesía e o ensaio literario, aínda que tamén ten feito incursións por outros xéneros como a narrativa, publica Threnói, un volume contendo corenta cantos que supón, na miña opinión, un xiro significativo na súa obra poética.

Unhas das cousas verdadeiramente interesante da obra de Seoane é o feito de ter acompañado a súa produción poética con volumes que ilustran con detalle o pensamento poético que o acompaña, de tal maneira que, por exemplo, en libros como O sol de Homero encontramos unha ardorosa defensa da poesía como catarse e como comunicación, como producción de sentido e como vía de coñecemento. Xavier, ademais, é un refinadísimo crítico de arte, como o proban as súas numerosas, tanto en libro como en artigos, aportacións, e ten seguido moi polo miúdo a produción poética galega dás últimas décadas, sempre desde unha perspectiva crítica que denota unha posición firmemente asentada.

Seoane é contrario “ao uso de recursos tipográficos ou gráficos gratuítos; o prosaísmo innecesario; o abuso de sintaxes abstrusas; un culturalismo excesivo; unha creación metafórica, simbólica ou estilística banal ou descoidada; a ausencia do máis mínimo sentido musical; a desarticulación discursiva; o tremendismo epatante; o abuso e maltrato da escrita automática; do minimalismo baleiro; da procura excitada de non se sabe que vagas formas de orixinalidade, cando non de pura “rareza”; unha certa alerxia á sinxeleza, á naturalidade, á funcionalidade conceptual, expresiva, rítmica…” (copio do excelente artigo “Non todo vale”, publicado na último número da revista Grial).

Esta alerta mantida por Seoane, ao longo dos últimos lustros, é moi significativa, toda vez que nos ilustra destoutra que os Threnói que agora comentamos testemuñan. É o mundo enteiro, a través dun sistema social e económico, o que está a virse abaixo. E, diante desta devacle, ao poeta non lle é dado máis que cantar. Cantar para deixar constancia e tamén para erguer a voz perante este soño da razón que está a enxendrar monstruos. Desde o enterro dos Dereitos do Home do primeiro canto ao timbais de guera do segundo ou á chamada á alistamento do terceiro, Seoane demóstranos como o bo gusto non está para nada reñido co compromiso da palabra coa denuncia da inxustiza, da banalidade, da corrupción, da violencia vil dos estados contra os cidadáns. “Non digas que todos temos un aire financeiro. Que todos temos cadáveres debaixo da cama. Que todos acosamos. Que todos somos verdugos e fiscais. Que a inocencia é un paxaro morto nunca visto nas rúas das maltreitas cidades”.

Dicía Roland Barthes que unha das pautas centrais e radicais da semiótica era o desvelamento da mentira que subxace na linguaxe, en toda linguaxe, e como esa linguaxe era o disfrace da burguesía e dos seus intereses máis espúreos. Eu sosteño que acaso esa sexa tamén unha das funcións da poesía moderna: darnos conta dos numerosos ecos falaces que subsisten en case todo o que escoitamos, discursos, publicidade, propaganda, relatos subliminais asentados na imaxe. Por iso o falar raro dos poetas só pode ser liberador. Nun mundo en que os significantes básicos (democracia, liberdade, pobo, xustiza, verdade…) viven secuestrados pola opresión, ao servizo da desigualdade, ao poeta cábelle volver nomear o mundo desde a inocencia, desde a cobiza do imposible. Primeiro, para liberar as palabras e, segundo, para liberar o mundo. E así, Seoane, descobre e descóbrenos, a través destes poemas, como toda unha linguaxe capturada e cativa reclama a súa inmediata liberación desde a decencia. Palabras que en ningún caso quixeron devir en sepultura do mal, da vileza, e que agora o poeta volve pronunciar bendicídoas.

Creo que, efectivamente, hai algo de bendición neste discurso. E que este dicir ben sitúase fronte ao mal dito, fronte ao mal dicir dun mundo que reclama a presenza efectiva da poesía para volverse nomear, para volver ser dito, simplemente dito, logo de maldito.

“Xerarcas, mandatarios, comerciantes, practican a sevicia dunha dobre linguaxe. Maldíceos, oh Musa. Filósofo, destérraos da Ágora”. Asistimos a unha refundación da palabra como arma, mesmo da ira como pulsión que subxace por baixo do lirismo. Porque Seoane non pretender cruzar ningún río que o sitúe fóra da súa patria natural nos máis de corenta anos que leva a exercer publicamente como poeta. Non se trata dun rapto épico ou dun arrebato arengatario que teña como interlocutor unha masa difusa á que instruír para a inmediata batalla. Antes ben, o libro é unha confesión íntima dos estragos que estes tempos crus andan a causar polas conciencias. Unha revelación que é, ao mesmo tempo, unha denuncia.

“Poetas deixaivos tonsurar ante de que vos rabenen a caluga de tímido paxaro que no voso coco late. Loade o cociñeiro do censor, loade a meretriz do xerifalte e o gigoló da raíña das finanzas. Acudide puntuais ás nupcias do oligarca e admirade, ante todo a vestimenta talar e o zapatiño vermello que campa no xeriátricos cónclaves dos cardeais. Fatigade as trompetas, golpeade os timbais, amigos de Horacio e de Marcial. Que a musa despregue os diferentes rexistros da retórica e distenda lexemas e metáforas con habelencia áurea”.

Unha poesía corrupta será a chaga que ningunha medicina poderá sandar. Seoane grítao e faino oír. Quedades avisados.